ทุกวันนี้ไม่ว่าจะมองไปทางไหนก็จะพบกับเรื่องราวที่ชวนให้น่าตื่นตาตื่นใจเต็มไปหมด โดยเฉพาะในยุคที่ทุกคนสามารถเข้าถึงอินเตอร์เน็ตได้อย่างง่ายดายเพียงแค่มีสมาร์ตโฟนอยู่ในมือ ทำให้ผู้คนได้รับข้อมูลและข่าวสารสารอย่างรวดเร็ว แต่เราจะรู้ได้อย่างไรว่าสิ่งที่เรารับรู้มานั้นเป็นเรื่องจริงหรือเท็จ มีความน่าเชื่อถือมากแค่ไหน ถ้าหากเรารับสารมาแล้วเชื่อในทันทีว่าเป็นเรื่องจริง ก็ถือว่าเป็นเรื่องที่อันตรายมาก ๆ เลยทีเดียว ยิ่งในตอนนี้ที่มีมิจฉาชีพระบาด พยายามหลอกลวงคนที่หลงเชื่อจนเสียเงินไปเป็นจำนวนมาก ดังนั้น สิ่งที่ทุกคนจำเป็นต้องมีในช่วงเวลาแบบนี้ก็คือ Critical thinking หรือ การคิดเชิงวิพากษ์นั่นเอง
Critical thinking คืออะไร
Critical thinking คือ กระบวนการคิดเชิงวิพากษ์ เป็นสิ่งที่มีความสำคัญอย่างยิ่งในโลกศตวรรษที่ 21 นี้ โดยมีการเรียกอีกชื่อหนึ่งว่าการคิดแบบมีวิจารณญาณนั่นเอง การที่จะเกิด Critical thinking ได้นั้น จะต้องผ่านการฝึกฝนตัวเองให้มีรูปแบบการคิดอยู่บนพื้นฐานของความเป็นเหตุเป็นผล มีการตั้งคำถามกับสิ่งที่ได้รับรู้มา กล้าสงสัยในสิ่งที่ยังไม่แน่ใจ และมีความคิดที่แตกต่างจากกรอบเดิม ๆ ซึ่งกระบวนการคิดแบบนี้จะเกิดขึ้นไม่ได้เลยถ้าไม่มีการฝึกฝนที่มากพอ แต่ถ้าเราทำได้แล้ว ไม่ว่าจะได้รับข้อมูลข่าวสารมากมายเพียงใด ก็จะทำให้เราสามารถแยกแยะข้อมูลจริงและเท็จได้เป็นอย่างดี
แม้ว่ากระแส Critical thinking นั้นจะมาแรงในยุคนี้เป็นอย่างมาก แต่ความจริงแล้ว มนุษย์เรามีการศึกษาเกี่ยวกับเรื่องนี้มาตั้งแต่อดีต โดยจุดเริ่มต้นของการคิดแบบวิพากษ์นั้นมาจากการตั้งคำถามแบบโสเครติส (Socratic Questioning) นั่นเอง ซึ่งโสเครติส (Socrates) นี้ก็คือ นักปรัชญาชื่อดังแห่งยุคกรีกโบราณ ที่เป็นผู้วางรากฐานเกี่ยวกับการแสวงหาความจริงด้วยการตั้งคำถาม วิธีการตั้งคำถามก็จะเป็นการถามให้ลึก เพื่อที่จะได้ค้นหาคำตอบที่เป็นข้อเท็จจริง แต่วิธีการนี้ก็เหมือนกับเป็นการท้าทายอำนาจดั้งเดิมที่มีอยู่ เพราะเป็นการตั้งคำถามต่อสิ่งที่ผู้คนในยุคนั้นยอมรับกันโดยทั่วไป และยังเป็นความเชื่อที่มีอยู่ของชาวบ้าน จึงทำให้สุดท้ายแล้วเขาก็โดนตัดสินประหารชีวิตนั่นเอง แต่ด้วยแนวคิดนี้ที่สามารถนำไปใช้ได้จริง และมีประโยชน์ต่อคนที่ต้องการหาคำตอบที่แท้จริง จึงยังมีการสืบทอดแนวแนวคิดของโสเครติสต่อมาเรื่อย ๆ และมีการพัฒนาแนวคิดนี้โดยนักคิดและนักวิชาการต่าง ๆ มาจนถึงปัจจุบัน
Critical thinking ในทางพระพุทธสาสนา
อีกหนึ่งหลักการที่เกี่ยวข้องกับ Critical thinking ก็คือคำสอนของพระพุทธศาสนานั่นเอง โดยมีส่วนหนึ่งได้สอนไว้ว่า ไม่ว่าจะเรื่องอะไรก็ต้องพิจารณาให้ถี่ถ้วนและรอบคอบก่อนที่จะตัดสินใจเชื่อ ไม่หลงเชื่องมงายไปกับสิ่งที่ไม่สามารถพิสูจน์ได้ โดยเราจะต้องอธิบายออกมาให้ได้ว่าทำไมถึงต้องเชื่อในสิ่งนี้ หรือถ้าไม่เชื่อนั้นเป็นเพราะอะไร ยิ่งถ้ามีหลักฐานมายืนยันความเชื่อก็ยิ่งเป็นเรื่องดี ไม่ควรยึดเอาตามความเชื่อของตนเองฝ่ายเดียว จึงจะทำให้หลุดพ้นจากสิ่งต่าง ๆ ที่จะมาล่อลวงจิตใจได้ โดยเฉพาะกับเรื่องที่เกี่ยวข้องกับความเชื่อและศาสนานั้น มักจะมีผู้ไม่ประสงค์ดีให้ความเชื่อตรงนี้คอยหลอกลวงผู้คน ถ้าไม่มี Critical thinking ที่ดีพอ ก็อาจจะตกเป็นเหยื่อของคนเหล่านี้ได้ง่าย
5 เทคนิค ฝึก Critical thinking ด้วยตัวเอง
- หมั่นฝึกตั้งคำถาม เป็นวิธีการที่คุณสามารถเริ่มทำได้ทุก ๆ วัน ลองสงสัยสิ่งต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นรอบตัว เมื่อมีการตั้งคำถามแล้วก็ลองหาคำตอบอีกที
- การรวบรวมข้อมูล เมื่อเกิดคำถามขึ้นแล้ว แต่ยังหาคำตอบไม่ได้ ก็ต้องลงมือค้นคว้าข้อมูลดู ซึ่งในยุคนี้นั้นการหาข้อมูลต่าง ๆ ก็ไม่ใช่เรื่องยากอีกต่อไป แต่ก็ต้องระวังเรื่องความน่าเชื่อถือของข้อมูลด้วยเช่นกัน
- นำข้อมูลที่ได้มาประยุกต์ใช้ ว่าสิ่งที่ได้มานั้นตอบโจทย์จริงหรือไม่ มีความน่าเชื่อถือมาเพียงใด ลองตั้งคำถามกลับถึงข้อมูลที่ได้มาด้วยก็ได้ เป็นการตรวจสอบซ้ำอีกที
- ลองคิดถึงผลที่จะตามมา การที่จะตัดสินใจทำอะไรสักอย่างนั้น เราจะต้องนึกถึงด้วยว่าจะมีผลกระทบอะไรกลับมาหรือไม่ เพื่อเป็นอีกหนึ่งในวิธีที่จะช่วยทำให้ตัดสินใจได้อย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น
- ลองหามุมมองใหม่ ๆ ที่ไม่เคยลองมาก่อน เป็นการเปิดประสบการณ์ให้กับตัวเอง อาจจะศึกษาหาข้อมูลเพิ่มเติม หรือลองสอบถามจากบุคคลอื่น อาจจะได้คำตอบที่เราคิดไม่ถึงก็ได้
สรุป กระบวนการคิดเชิงวิพากษ์
นอกจากการคิดแบบ Critical thinking จะทำให้เราได้รู้เท่าทัน ไม่ตกเป็นเหยื่อของ Fake News แล้ว ถ้าเรามีกระบวนการเชิงวิพากษ์ที่ดี รวมไปถึรู้จักเรื่องของ Design Thinking คืออะไร ? กระบวนการคิดเชิงออกแบบ นั้นยังเป็นการเพิ่มทักษะที่จำเป็นต่อการทำงานในยุคนี้อีกด้วย ไม่ว่าจะองค์กรไหน ธุรกิจอะไร ก็ต้องการคนที่มีความสามารถทางด้านนี้เป็นอย่างมาก เพราะในยุคที่มีข้อมูลมากมายมหาศาลขนาดนี้ การที่จะหาคนที่สามารถจัดการกับข้อมูลเหล่านั้นให้มีประสิทธิภาพนั้นเป็นเรื่องที่ยากยิ่ง ถ้าคุณมีความสามรถนี้อยู่กับตัว บอกได้เลยว่าคุณจะเป็นที่ต้องการของนายจ้างเป็นอย่างมาก หรือถ้าคุณมีธุรกิจเป็นของตนเอง ทักษะกระบวนการคิดเชิงวิพากษ์นี้ก็จะทำให้คุณมีวิธีการทำงานที่เป็นประโยชน์ต่อตัวคุณเองแน่นอน
อ้างอิง :
https://blog.startdee.com/
https://www.palagrit.com/