ศิลปะบําบัดคืออะไร? ศาสตร์ฟื้นฟูสุขภาพอันทรงพลัง

ในชีวิตประจำวันของเราทุกคนย่อมมีเรื่องทั้งดีและร้าย รวมถึงมีปัญหาให้แก้ไขอยู่เสมอ แต่ละคนจึงล้วนมีวิธีการบำบัดตนเองเพื่อให้ปล่อยวางและรับมือกับสิ่งต่าง ๆ ได้อย่างมีสติ และมีพลังในการดำเนินชีวิตด้วยจิตใจที่เข้มแข็ง การใช้ศิลปะบำบัด นับว่าเป็นอีกวิธีหนึ่งที่สามารถช่วยบำบัดภาวะอารมณ์ที่ตึงเครียด ซึมเศร้า หรือว้าวุ่นใจ นับเป็นการดูแลสุขภาพใจอีกรูปแบบหนึ่งที่ได้รับความนิยมทางการแพทย์ในปัจจุบัน ในวันนี้เราจะพาทุกคนมาทำความรู้จักกับศิลปะบำบัดกัน

ศิลปะบําบัดคืออะไร

เป็นการบำบัดรักษาทางจิตใจทางเลือกหนึ่ง ที่มีการใช้ศิลปะเข้ามามีส่วนช่วยในการรักษาความเศร้าหมองหรือปัญหาทางจิตใจอย่างลึกซึ้งและค่อยเป็นค่อยไป เพื่อให้เห็นผลลัพธ์ในระดับจิตใต้สำนึก ซึ่งแพทย์หรือนักบำบัดผู้ชำนาญจะเป็นผู้ดูแลและให้คำปรึกษาอย่างใกล้ชิด

มีการศึกษาทางการแพทย์อย่างเป็นระบบที่พบว่า ศิลปะบำบัดเป็นเทคนิคหนึ่งที่ส่งเสริมการดูแลสุขภาพควบคู่กับการใช้ยาและการจัดกิจกรรมกลุ่มอื่น ๆ สอดคล้องกับหลักการที่ว่า มนุษย์เราต้องดูแลสุขภาพแบบองค์รวม จึงจะมีสุขภาพกายและจิตที่ดีควบคู่กัน การใช้ศิลปะที่เหมาะสมเข้ามาช่วยในการบำบัดรักษา ไม่ว่าผู้นั้นจะเป็นเพศใด อายุเท่าใด ก็ล้วนช่วยให้การฟื้นฟูร่างกาย ทัศนคติ ระบบความคิดและภาวะอารมณ์ให้ดียิ่งขึ้นได้ เนื่องจากศิลปะเป็นเครื่องมือในการปลดปล่อยตัวตน ได้แสดงออกถึงอารมณ์และความรู้สึกที่แท้จริง ซึ่งโดยปกติแล้วอาจไม่สามารถแสดงออกมาได้เนื่องด้วยกรอบของภาระหน้าที่และบทบาททางสังคม (จึงทำให้คนจำนวนไม่น้อยมีภาวะเก็บกดทางอารมณ์)

ศิลปะบําบัดกับผู้ป่วยจิตเวช

ศิลปะบำบัด เป็นอีกหนึ่งการรักษาของทางจิตเวช ผู้ที่มีปัญหาทางจิตเวชมีหลายระดับและหลายประเภท ดังนั้นผู้เชี่ยวชาญทางการแพทย์จะพิจารณาว่าควรใช้ศิลปะแบบใดเข้ามาบำบัดทางด้านจิตใจและอารมณ์อย่างเหมาะสม และแม้แต่คนทั่วไปก็สามารถใช้ศิลปะเป็นตัวกลางสื่อสารถึงอารมณ์ความรู้สึกและสิ่งที่อยู่ภายใต้จิตใจลึก ๆ ได้เช่นกัน ผลงานศิลปะแต่ละคน ถึงสามารถแปลความหมายได้ว่า ในช่วงเวลานั้น ๆ แต่ละคนมีสภาวะทางจิตใจอย่างไรบ้าง ซึ่งนักจิตวิทยาที่ผ่านการอบรมมาเป็นอย่างดี จะใช้การประเมินผลจากศิลปะเบื้องต้น ในการร่วมพิจารณาว่าจะรักษาบำบัดทางจิตใจให้แต่ละคนอย่างไรต่อไปในระยะยาวด้วย

ศิลปะบำบัด สำหรับผู้ที่มีปัญหาทางจิตเวช ได้แก่ การวาดภาพระบายสีน้ำ ดินสอสี การแปะกระดาษเป็นภาพต่าง ๆ การทำดอกไม้ประดิษฐ์ การปักครอสติส ฯลฯ จะเห็นได้ถึงความหลากหลายของกิจกรรม เพราะโดยพื้นฐานแล้วแต่ละคนจะมีความถนัดหรือความชื่นชอบในการผ่อนคลายอารมณ์ที่แตกต่างกัน นักบำบัดจะทำหน้าที่สนับสนุนและให้กำลังใจให้ผู้ที่รับการบำบัดด้วยศิลปะผ่อนคลาย ลดความคาดหวังว่าจะต้องทำชิ้นงานให้ออกมาสวยสมบูรณ์แบบ ทำให้เกิดการปรับเปลี่ยนทัศนคติและการเข้าใจชีวิต ให้อยู่กับปัจจุบันและทำเพียงสิ่งที่อยู่ตรงหน้าให้ดีที่สุด

ศิลปะบําบัดกับระบายสี

หากถามว่า กิจกรรมศิลปะบําบัด มีอะไรบ้าง และดังที่กล่าวแล้วว่า กระบวนการทางศิลปะสามารถทำได้อย่างหลากหลาย ไม่ว่าจะเป็นการวาดภาพ การปั้นดินน้ำมัน การระบายสี ฯลฯ สำหรับการระบายสีนั้น ก็เสมือนเป็นการระบายความรู้สึกของตัวเองออกมาผ่านสีสันต่าง ๆ บนกระดาษวาดเขียน ทำให้ผู้วาดรู้สึกผ่อนคลาย และรู้สึกถึงอิสระในการวาดเขียนอย่างไรก็ได้ ไม่ต้องสวยงามหรือมีรูปแบบใด ๆ และไม่ต้องมีใครมากะเกณฑ์ได้ว่าแบบใดจึงสวยงาม หรือแบบใดถูกต้อง

มีการศึกษาทางการแพทย์ที่ให้ทัศนะว่า การบำบัดอารมณ์ด้วยการระบายสี สามารถผ่อนคลายความเครียดและจัดสมดุลให้สมองสองซีกของคนเราได้ ทำให้เกิดสมดุลของสารเคมีในสมองยิ่งขึ้น ทั้งนี้การวาดรูประบายสีเป็นเทคนิคที่ดีที่ทำให้ผู้วาดมีสมาธิ ช่วยให้จดจ่ออยู่กับสิ่งใดสิ่งหนึ่งได้เป็นเวลานานยิ่งขึ้น อีกทั้งทำให้ปล่อยวางความเครียด ทุกข์ใจ วิตกกังวล อย่างน้อยก็ในช่วงระยะเวลาหนึ่ง ฯลฯ

รูปที่ได้จากการระบายสี จะสามารถถูกแปลความหมายได้เช่นเดียวกับการแสดงออกทางศิลปะในรูปแบบต่าง ๆ โดยนักบำบัดที่เชี่ยวชาญ ว่าสภาวะอารมณ์ของผู้สร้างสรรค์ผลงาน ณ ตอนนั้นเป็นอย่างไร มีสภาพจิตใจหรือปัญหาอย่างไรอยู่บ้าง แล้วนักบำบัดจะแนะนำชนิดของสี หรือ ศิลปะอื่น ๆ เสริมเข้ามา เพื่อให้การบำบัดของแต่ละคนมีความรุดหน้าไปในทางที่ดีขึ้นได้อีกด้วย ดังนั้น ผู้บำบัดจึงต้องเปิดใจและไว้วางใจในตัวนักบำบัดในการประเมินและดูแลอย่างใกล้ชิดด้วยเช่นกัน

ศิลปะบําบัดเรียนที่ไหน

ปัจจุบันศิลปะบำบัดได้ถูกนำมาใช้เป็นส่วนหนึ่งของการรักษาทางการแพทย์ ซึ่งในโรงพยาบาลชั้นนำหลายแห่งทั้งภาครัฐและโดยเฉพาะเอกชน จะมีแผนกเฉพาะด้านนี้ เพื่อการนำศิลปะมาเยียวยาผู้ป่วยประกอบกับการรักษาด้วยยาและกิจกรรมอื่น ๆ ซึ่งแน่นอนว่าบุคลกรการแพทย์ทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้องต้องทำงานประสานกันอย่างดี เพื่อให้เกิดผลลัพธ์ที่ดีที่สุดต่อผู้ป่วย ซึ่งในบางช่วงเวลาอาจมีการเปิดรับอาสาสมัครหรือผู้ที่อยากเรียนรู้ทางศิลปะบำบัดได้เช่นกัน

นอกจากนี้บุคคลทั่วไปที่สนใจการทำ ศิลปะบำบัด สามารถสมัครเรียนได้ตามกลุ่มหรือชมรมที่เปิดรับสมัครตลอดปี อาทิ สมาคมนักศิลปะบำบัด : Art Therapists Association in Thailand ซึ่งทางเพจจะคอยอัปเดตข่าวสารเกี่ยวกับการการบำบัดฟื้นฟูเยียวยาด้วยศิลปะบำบัด แนะนำให้ผู้ที่สนใจลองเข้าไปศึกษาข้อมูลเบื้องต้นได้ฟรี

ไม่ว่าแต่ละวันเราจะต้องเผชิญความเครียดมากเพียงใด หรือมีช่วงเวลาที่รู้สึกท้อแท้สิ้นหวัง แต่การให้กำลังใจแก่ตัวเอง และหาวิธีการบำบัดทางอารมณ์ด้วยกิจกรรมต่าง ๆ นับเป็นเรื่องที่ดีและไม่ควรมองข้าม การพูดคุยกับจิตแพทย์ ร่วมกับการรับประทานยาตามแพทย์สั่งและการทำกิจกรรมบำบัดรูปแบบต่าง ๆ เป็นการแก้ไขปัญหาที่ดีและเป็นระบบ ทำให้เห็นผลลัพธ์ในการบำบัดทางอารมณ์ที่ชัดเจน เช่นเดียวกับ การเลือกใช้ศิลปะบำบัด ในการเยียวยาภาวะทุกข์ใจที่เห็นผลได้จริงทั้งในเด็กและผู้ใหญ่ทั่วโลก